Poradnik działkowca

SOLE MINERALNE DO POŻYWEK
Do uprawy hydroponicznej, podobnie jak do uprawy ziemnej, nie są potrzebne sole chemicznie czyste, jakich używa się do ścisłych doświadczeń naukowych; stosowanie ich byłoby zbędnym podwyższeniem kosztów. Mieszanki nawozowe do uprawy hydroponicznej przygotowuje przemysł chemiczny, wytwarza mieszanki soli mineralnych wraz z mikroelementami, odpowiednie do upraw hydroponicznych.

Podstawowa mieszanka hydroponiczna zawiera 12 pierwiastków, mianowicie 7 makroelementów (azot, potas, fosfor, wapń, magnez, siarkę i żelazo) oraz 5 mikroelementów (mangan, bór, cynk, miedź i molibden). Związki chemiczne tych pierwiastków wchodzą w skład wielu nawozów sztucznych, nie wszystkie jednak nawozy sztuczne, używane z powodzeniem w uprawach ziemnych, mogą być użyte do sporządzania pożywek hydroponicznych.

Związki potasu. Podstawową solą w pożywce hydroponicznej jest saletra potasowa, jako źródło azotu i potasu. Nie można jej zastąpić saletrą sodową. Sól potasowa w większej ilości oraz węglan potasowo-wapniowy są w pożywce szkodliwe. Jeśli saletry potasowej chwilowo brak w sklepach z nawozami sztucznymi, można ją nabyć za pośrednictwem zakładów przemysłu mięsnego, który używa jej do konserwowania mięsa.

Związki fosforu. Najlepszym źródłem fosforu w uprawie hydroponicznej jest fosforan amonowy, produkowany w dwu postaciach: fosforanu jednoamonowego i fosforanu dwuamonowego. Do uprawy możns zastosować superfosfat. Superfosfat zawiera 16% do 18% pięciotlenku fosforu i jest mieszanką fosforanu wapnia z siarczanem wapnia

Związki wapnia. Saletra wapniowa czyli azotan wapnia służy roślinom w hydroponikach jednocześnie za źródło wapnia i azotu. Dobra pożywka hydroponiczna może zawierać wapń i w innej postaci, ale liczne doświadczenia wykazały, że lepsza jest saletra wapniowa, jako jednocząca w sobie wapń i azot. Jeżeli woda zawiera dużo wapnia, to używanie więcej saletry potasowej niż wapniowej jest wskazane.

Związki magnezu. W ziemi na ogół rośliny znajdują dostateczną ilość tego pierwiastka, w hydroponikach zaś trzeba koniecznie dać znaczną jego ilość w postaci siarczanu magnezu. Jest to tani biały proszek krystaliczny, używany w lecznictwie pod nazwą "gorzkiej soli" lub "soli karlsbadzkiej".

Związki siarki. Siarka w postaci siarczanów stanowi 5% do 30% pożywienia mineralnego roślin. Dajemy ją do pożywki zazwyczaj w postaci siarczanów magnezu, manganu , cynku, żelaza i miedzi. W miarę alkalizowania się pożywki zakwasza się ją kwasem fosforowym lub siarkowym. Kwas siarkowy techniczny zawiera małe ilości arsenu, litu i selenu, używając jednak dużo tego kwasu można łatwo doprowadzić do takiego stężenia arsenu, litu i selenu w pożywce, że jest ono już trujące. Trzeba więc stosować kwas siarkowy techniczny bardzo ostrożnie, a raczej zakwaszać pożywkę kwasem fosforowym technicznym lub kwasem siarkowym chemicznie czystym.

Związki żelaza. Źródłem żelaza w pożywce dla roślin może być uwodniony chlorek żelazowy lub siarczan żelazowy. Fosforany żelaza źle się rozpuszczają w wodzie.
    Zagadnienie stosowania żelaza w uprawach, hydroponicznych jest szczególnie ważne i nastręcza czasem trudności wymagające ostrożnego postępowania.
    W hydroponikach zachodzi niekiedy zjawisko na pozór paradoksalne, mianowicie: chociaż pożywka zawiera optymalne ilości związków żelaza, rośliny wykazują jego brak. Zdarza się to zwłaszcza wtedy, gdy odczyn pożywki jest alkaliczny. Niektóre rośliny silnie rosnące (ale nie wszystkie) pobierają żelazo całkiem dobrze mimo obojętnego odczynu pożywki, tj. przy pH = 7, z alkalicznej zaś pożywki czerpią ten pierwiastek zwykle w niedostatecznej ilości. Ponieważ duża część żelaza zawartego w pożywce tworzy nieprzyswajalne dla roślin połączenia z innymi jonami, więc trzeba go dawać w znacznym nadmiarze.
    Inne niebezpieczeństwo powstaje, gdy pożywka jest kwaśna. Im ma ona niższe pH, tym więcej żelaza ulega w niej rozpuszczeniu. W pożywce zbyt zakwaszonej może się więc zdarzyć, że rozpuszczonego żelaza jest za dużo i wtedy działa ono szkodliwie na rośliny.
    Są i inne czynniki mogące udaremnić lub utrudnić pobieranie żelaza przez rośliny lub spowodować trujące jego działanie. Należą do nich m. in.:
1. Za silne natężenie światła, które wywołuje strącanie się żelaza w pożywce. Może to więc zdarzyć się tylko w uprawie podsiąkowej.
2. Glony rosnące w pożywce, które współzawodniczą w pobieraniu żelaza z roślinami wyższymi. Może się to zdarzyć też tylko w uprawie podsiąkowej w otwartych basenach.
3. Za wysoka temperatura pożywki, im temperatura jest wyższa, tym łatwiej żelazo się rozpuszcza. Może się więc zdarzyć, że jedna i ta sama pożywka nie jest szkodliwa dla roślin w niskiej temperaturze, a w wyższej ulegają one uszkodzeniu przez nadmiar żelaza w roztworze.
    Gdy korzenie są już zanurzone w pożywce, a zwłaszcza gdy dochodzą już do jej dna, przestajemy podlewać związkami żelaza powierzchnię ściółki, a natomiast dolewamy je do pożywki stosując jednak dawkę większą. Sporządzając pożywkę wlewa się do niej ten roztwór siarczanu żelazowego na końcu, gdy są już dodane wszystkie sole i gdy pożywka została odpowiednio zakwaszona.

Związki mikroelementów. Mangan, bor, cynk, miedź i molibden dodaje się do pożywek według określonego przepisu. Używa się do tego celu czystych soli lub kwasów w bardzo małych dawkach, już bowiem dawki 10 razy większe, mimo że również bardzo drobne, działają na rośliny trująco.

SKŁAD POŻYWEK
    Roślina pobiera z podłoża makroelementy, konieczne do życia, makroelementy balastowe oraz mikroelementy. Nadmierne stężenie makroelementów nie jest na ogół groźne dla życia roślin, z wyjątkiem nadmiaru siarki i nadmiaru żelaza, które są najszkodliwsze. Trzeba jednak pamiętać, że ogólne stężenie pożywki nie powinno przekraczać 4%. Natomiast nadmiar mikroelementów w pożywce jest zawsze niebezpieczny.
    W każdej mieszance makroelementów (N, K, P, Ca, Mg, S i ewentualnie Fe) rośliny mogą rosnąć przez krótki czas, chociażby ona była ułożona w nieodpowiedniej proporcji, np. zawierała więcej fosforu niż azotu albo więcej wapnia niż potasu. Przestaną natomiast rosnąć, a nawet zginą, gdy wyczerpią zapas jednego choćby z tych makroelementów. Dlatego skład pożywki powinien się opierać na znajomości potrzeb rozwojowych rośliny, jeśli ma ona rozwijać się normalnie. Wiadomo wprawdzie, że rośliny czerpią z pożywki wybiórczo te pierwiastki, które w danych warunkach i w danym stadium rozwoju są im najbardziej potrzebne, inne zaś zostawiają w pożywce, a nawet wydzielają je do pożywki. Jednakże zapewnienie roślinie warunków szybkiego i zdrowego rozwoju wymaga odpowiedniego stężenia pożywki i zrównoważenia zawartych w niej składników. Zawartość pierwiastków w roślinach, na której opiera się dobór soli do pożywek, zależy nie tylko od gatunków samych roślin, ale też od czynników zewnętrznych, jak np. klimat i nawożenie. Im idealniejsze są warunki, w jakich roślina rośnie, tym skład chemiczny jej organizmu dokładniej odpowiada jej wymaganiom pokarmowym.
    Porządkując pierwiastki według potrzeb ilościowych rośliny, otrzymujemy następujący szereg: azot, potas, fosfor, wapń, magnez, siarka, żelazo, mangan, bor, cynk, miedź i molibden. Jest to uporządkowanie tylko przybliżone, ponieważ niektóre rośliny o małej zawartości białka pobierają np. więcej potasu niż azotu.
    Pierwszym i najogólniejszym sposobem sprawdzenia z grubsza przydatności składu pożywki jest kontrola jej odczynu. Gdy rośliny pobierają więcej anionów niż kationów, pożywka staje się bardziej alkaliczna, a gdy rośliny pobierają, z niej więcej kationów niż anionów, pożywka zakwasza się. Najszersze zastosowanie ma pożywka o pH = 6,5 czyli lekko kwaśna.
    Różne pożywki różnią się znacznie pod względem użytych soli i ich stężenia, a mimo to często okazują się jednakowo dobre. Ponieważ roślina nie pobiera drobin soli, lecz poszczególne jony, więc jest rzeczą drugorzędną, w jakich kombinacjach jony te daje się do pożywki. Jest np. obojętne, czy użyje się do pożywki fosforanu potasu i azotanu wapnia, czy fosforanu wapnia i azotanu potasu, ponieważ w obu wypadkach znajdą się w pożywce jony: potasowe K+, wapniowe Ca++, fosforanowe PO4-- i azotanowe NO3-. Rośliny wykazują też dużą tolerancję na zmiany ilościowe w składzie pożywek.
    Roztwór, w którym poszczególne jony znajdują się ilościowo w stosunkach najkorzystniejszych dla roślin, nazywamy zbalansowanym czyli zrównoważonym.
    Dobierając skład pożywki trzeba mieć na uwadze i to, że roślina łatwiej pobiera jedne jony niż inne. Nie wystarcza dostosowanie pożywki do przeciętnego zapotrzebowania roślin na dany pierwiastek, lecz trzeba też uwzględnić ich potrzeby aktualne, które zależą m. in. od ich stanu i od ich stadium rozwojowego.

WODA UŻYWANA DO POŻYWEK
    Trzeba oczywiście znać skład zanieczyszczeń wody, którą ma się użyć do pożywki w hydroponikach, ponieważ np. w razie dużej zawartości wapnia (o czym pierwszą wskazówkę daje pH) i magnezu w wodzie, czyli w razie tzw. twardości wody, trzeba w pożywce odpowiednio ograniczyć ilość tych jonów. Na ogół wody, które są zdatne do picia dla człowieka, nie szkodzą też roślinom. W wodzie wodociągowej bywa zbyt dużo chlorków, a rośliny są przeważnie bardzo wrażliwe na siarczki i chlorki, reagując na te sole jak na trucizny. Do sporządzenia pożywek nie nadaje się też woda zawierająca fenol lub inne szkodliwe substancje ze ścieków fabrycznych.

ODCZYN POŻYWEK
    Odczyn roztworu, czyli jego kwasowość lub zasadowość (alkaliczność) mierzy się stężeniem w nim wolnych jonów wodorowych, oznaczanym przez pH. Gdy roztwór jest obojętny, czyli gdy ilość jonów kwaśnych i alkalicznych jest w nim mniej więcej jednakowa, skala pH wskazuje 7. Tak np. czysta woda ma pH = 7. Gdy przeważają jony alkaliczne, pH > 7; przeciwnie, pH < 7 świadczy o kwaśności roztworu. Odczyn gleb uprawnych waha się w granicach pH = 4,5 do pH = 8. Na ogół rośliny rosną najlepiej przy pH = 5,5 do 6,5, tj. na podłożach lekko kwaśnych. Odczyn podłoża ma duże znaczenie dla rozwoju roślin m. in. dlatego, że jest on związany z przepuszczalnością błon komórek roślinnych dla soli mineralnych.
    Poszczególne gatunki roślin mają indywidualne wymagania co do odczynu podłoża. Do lepiej rosnących w pożywce o pH = 5 można zaliczyć Bromeliaceae, paprocie, kalie, begonie i cyklameny, do roślin zaś wymagających pożywki o pH = 6,5 do 7 należą prymule, chryzantemy, asparagusy, groszki, róże i goździki.
    Pożywka zbyt kwaśna lub zbyt alkaliczna szkodzi korzeniom roślin. Alkaliczność utrudnia wchłanianie niektórych makroelementów oraz uniemożliwia pobieranie żelaza i manganu, które w pożywce alkalicznej przechodzą w związki nieprzyswajalne dla roślin. Pożywka zbyt kwaśna rozpuszcza nadmiar żelaza, co uszkadza młode korzenie roślin.
    Pierwszymi objawami niewłaściwego odczynu pożywki jest żółknięcie końców korzeni i ich obumieranie. Wkrótce następuje też chloroza liści.
    Odczyn pożywki trzeba sprawdzać co tydzień, zależnie bowiem od swego składu pożywka kwaśnieje lub alkalizuje się w miarę pobierania jej przez rośliny.

SPRAWDZANIE ZAWART0ŚCI AZOTU I FOSFORU
    W dobrze ułożonej pożywce hydroponicznej azot i fosfor powinny zostać wyczerpane przez rośliny w tym samym czasie. Podobnie powinno być z wapniem i potasem.
    Dobry wygląd roślin jest do pewnego stopnia sprawdzianem, lecz sprawdzanie zawartości azotu i fosforu w pożywce jest w praktyce na ogół niepotrzebne wobec konieczności częstego dolewania świeżej pożywki do hydroponików.

OBLICZANIE ILOŚCI POŻYWKI I SPOSOBY JEJ STOSOWANIA
    Prowadząc uprawę hydroponiczną przez dłuższy czas nabiera się wprawy, a obserwując reagowanie roślin na pożywki można zauważyć różnice indywidualne w reagowaniu różnych roślin na różne pierwiastki i wypróbować pożywkę, która zapewniałaby najlepszy rozwój danego gatunku. Chcąc jednak korzystać ze swych spostrzeżeń i np. wzbogacić pożywkę w jakiś pierwiastek, a ustrzec się błędnych wniosków, nie należy dodawać go wprost do pożywki, w której rośliny już rosną, lecz sporządzić nową pożywkę z dodatkiem tego pierwiastka i porównać z poprzednią. Trzeba pamiętać, że gdy stężenie soli mineralnych w pożywce jest zbyt duże, są one słabiej pobierane przez rośliny. Ponadto nadmiar soli rozpuszczonych w pożywce może opóźnić dojrzewanie roślin. Wreszcie, ta sama ilość soli mineralnych w pożywce może być dostateczna dla jednych roślin, a niedostateczna dla innych. Poprawiając więc skład pożywki trzeba utrzymać w niej to samo stężenie ogólne.
    W szczególności, żeby nie dopuścić do nadmiernego stężenia pożywki, trzeba mieć na uwadze parowanie wody. Jeżeli zaś hydroponik znajduje się pod gołym niebem i deszcze mogą znacznie rozcieńczyć pożywkę, należy ją uzupełnić pożywką bardziej stężoną po obliczeniu, ile jej potrzeba.

TEMPERATURA POŻYWKI
    Dodatkowe ogrzewanie pożywki sprzyja rozwojowi niektórych roślin i przyśpiesza ich owocowanie, lecz nie daje takich wyników, by to było opłacalne. Ogrzewanie pożywki nie dla wszystkich roślin jest korzystne, a dla niektórych jest wręcz szkodliwe.

Pozostałe porady dla działkowców